De gezonde voordelen van zeewier uit de zee
De gezonde voordelen van zeewier uit de zee
- Zeewier zorgt voor gezonde koraalriffen en geeft zeedieren een veilige plek om te schuilen
- Door zeewier te kweken hebben mensen in Balinese kustdorpen een vast inkomen
- Zeewier speelt een belangrijke rol in de tradities en natuurlijke medicijnen van Bali
- Zeewier zorgt voor gezonde koraalriffen en geeft zeedieren een veilige plek om te schuilen
- Door zeewier te kweken hebben mensen in Balinese kustdorpen een vast inkomen
- Zeewier speelt een belangrijke rol in de tradities en natuurlijke medicijnen van Bali
Zeewier en het leven onder water op Bali
Stel je voor: je staat aan de kust van Bali en kijkt uit over een zee vol leven. Het water is warm, de kustlijn is afwisselend en onder het oppervlak groeit een enorme variatie aan zeewier. Dat is niet alleen mooi om te zien, maar ook belangrijk voor de natuur én de handel op het eiland. Dankzij de stromingen, het zoutgehalte en de koraalriffen vind je hier plekken waar zeewier het echt goed doet.
Welke soorten zeewier vind je bij Bali?
Benieuwd welke soorten zeewier je hier allemaal tegenkomt? Hier zie je een handig overzicht van de belangrijkste soorten, waar ze groeien en waar ze voor gebruikt worden:
| Soort | Groeiplaats | Toepassing |
|---|---|---|
| Eucheuma cottonii | Lagunes, oostkust | Carrageen |
| Gracilaria | Mangroves, Benoa | Agar-agar |
| Sargassum polycystum | Zuidkust, riffen | Voedsel, mest |
| Caulerpa lentillifera | Sanur, Serangan | Gerechten |
| Ulva lactuca | Padang Bai | Voer, voedsel |
| Hypnea | Baaien, met Gracilaria | Carrageen |
| Gelidiella acerosa | Noordkust, rotsen | Agar |
Neem bijvoorbeeld Eucheuma cottonii. Die groeit vooral in de ondiepe, rustige lagunes bij Nusa Lembongan, Nusa Penida en aan de oostkust. Het water is daar lekker warm (25-30°C) en helder. Dit zeewier wordt geoogst voor carrageen, een verdikkingsmiddel dat je terugvindt in allerlei voedingsmiddelen.
Gracilaria voelt zich thuis in brak water en mangroves, zoals in de Benoa-baai. Het wordt gebruikt voor agar-agar en groeit het beste bij temperaturen tussen 24 en 28°C. Sargassum polycystum vind je juist op rotsachtige bodems en bij koraalriffen aan de zuidkust. Dit zeewier wordt lokaal gegeten en gebruikt als mest.
Dan heb je nog Caulerpa lentillifera, beter bekend als zeedruiven. Je ziet ze vooral bij Sanur en Serangan, waar ze populair zijn in lokale gerechten. Ulva lactuca, oftewel zeesla, groeit op zonnige, rotsachtige plekken zoals bij Padang Bai en wordt gebruikt als voedsel en veevoer. Hypnea groeit vaak samen met Gracilaria in beschutte baaien en is handig voor carrageen. Gelidiella acerosa vind je op rotsen aan de noordkust en is belangrijk voor agar.
De rol van zeewier bij het beschermen van koraal
Zeewier doet meer dan alleen groeien: het helpt ook om koraalriffen gezond te houden. Het zorgt ervoor dat de zeebodem stevig blijft, voorkomt erosie en biedt schuilplekken voor jonge vissen en andere dieren. Soms werken zeewier en koraal goed samen, maar als de balans weg is, kan het ook misgaan.
Zeewier haalt overtollige voedingsstoffen uit het water. Daardoor krijgen schadelijke algen minder kans. Sommige soorten geven zelfs schaduw en bescherming aan jonge koralen. Op Bali zijn er projecten zoals het “Nusa Lembongan Coral Restoration Project”. Daar worden lijnen met zeewier zo geplaatst dat de waterkwaliteit verbetert en jonge koralen beter kunnen groeien. Door goed te letten op hoeveel zeewier er groeit, voorkom je dat het koraal overwoekerd raakt.
Wanneer wordt zeewier geoogst op Bali?
Vraag je je af wanneer zeewier het beste geoogst kan worden? Hier zie je de belangrijkste oogstseizoenen en omstandigheden:
| Seizoen | Periode | Kenmerken | Oogst |
|---|---|---|---|
| Droge moesson | Apr-okt | Rustig, zout | Hoog |
| Natte moesson | Nov-mrt | Regen, ruig | Laag |
| Beste oogst | Sept-okt | Hoogste kwaliteit | Maximaal |
De groei en oogst van zeewier hangen sterk af van het seizoen. Tijdens de droge moesson (april-oktober) is het water rustiger en het zoutgehalte hoger. Dat is ideaal voor de meeste soorten zeewier. In de natte moesson (november-maart) is er meer regen en is de zee ruiger. Dan groeit het zeewier minder goed en is oogsten lastiger.
Zeewier groeit het beste bij temperaturen tussen 25 en 30°C. Is het kouder of warmer, dan groeit het minder goed of kunnen er ziektes ontstaan. De beste oogst is meestal aan het einde van de droge moesson, als de kwaliteit en hoeveelheid zeewier het hoogst zijn. Telers plannen hun werk slim rondom het weer. In sommige dorpen zetten ze extra lijnen uit vlak voor de droge moesson om optimaal te profiteren van de goede omstandigheden.
Zeewierteelt en de economie op Bali
Op Nusa Penida en Nusa Lembongan zie je de meeste zeewierboerderijen van Bali. Het water is daar helder en de baaien zijn rustig, perfect om zeewier te kweken. Families werken samen en spannen touwen tussen houten palen in het water. Met de hand bevestigen ze kleine stukjes zeewier, die na ongeveer een maand geoogst kunnen worden. De boerderijen zijn eenvoudig: houten platforms, kleine hutjes voor opslag en plekken op het strand waar het zeewier kan drogen.
Telers controleren dagelijks hun lijnen, halen ongewenste dieren weg en houden de groei in de gaten. Na de oogst wordt het zeewier gewassen, gesorteerd en in de zon gedroogd. Groepen zoals de Lembongan Seaweed Farmers Cooperative produceren samen tot tweehonderd ton per jaar. Wil je het zelf zien? Met een lokale gids kun je de boerderijen bezoeken en soms zelfs meehelpen met oogsten.
Wat zeewierteelt betekent voor dorpen aan de kust
Voor veel kustdorpen is zeewierteelt een belangrijke bron van inkomsten. Gezinnen verdienen gemiddeld tussen de 2,5 en 4 miljoen roepia per maand, afhankelijk van hun productie en de marktprijzen. In sommige dorpen wordt het geld samen beheerd, zodat een deel naar projecten gaat zoals scholen, gezondheidszorg en wegen.
Dankzij deze inkomsten kunnen kinderen vaker naar school en worden huizen opgeknapt. Vrouwen zijn steeds meer betrokken bij het verwerken en verkopen van zeewier. In dorpen als Jungut Batu op Nusa Lembongan, Suana op Nusa Penida en Kusamba aan de oostkust zie je duidelijk dat zeewierteelt het dagelijks leven verbetert.
Balinees zeewier op de wereldmarkt
Zeewier uit Bali is een belangrijk exportproduct. Het wordt gebruikt in eten, verzorgingsproducten en medicijnen. Elk jaar wordt er ongeveer 150.000 ton gedroogd zeewier geëxporteerd, goed voor zo’n 80 miljoen dollar. De grootste kopers zijn China, Zuid-Korea, de Filipijnen en de Verenigde Staten. Zij verwerken het tot producten als carrageen, agar-agar, supplementen en ingrediënten voor huidverzorging.
Bali moet concurreren met andere regio’s in Indonesië en landen als de Filipijnen, maar staat bekend om de goede kwaliteit en biologische teelt. De regels voor verantwoord werken en herkomst worden steeds strenger, en de vraag naar biologisch gecertificeerd zeewier groeit.
Zeewierteelt als nieuwe kans voor vissers
Voor vissers is zeewierteelt een aantrekkelijk alternatief. Hierdoor komt er minder druk op de visstand en wordt het zeeleven beter beschermd. In Sampalan op Nusa Penida zijn al meer dan veertig vissersgezinnen overgestapt. In Jungut Batu werken vissers samen en delen ze uitgaven voor materiaal en verkoop.
Er zijn programma’s die trainingen geven, helpen bij kwaliteitscontrole en kleine leningen verstrekken voor startmateriaal. De overstap is soms lastig: vissers kunnen tijdelijk minder verdienen en de prijzen schommelen. Toch zorgt het voor minder druk op de visstand en een gezonder ecosysteem. Organisaties zoals Bali Seaweed Initiative, Yayasan LINI en WWF Indonesia ondersteunen deze overgang naar betere manieren van werken.
Zeewier in het dagelijks leven en tradities op Bali
Hoe zeewier wordt gebruikt in de Balinese keuken
Langs de kust van Bali wordt zeewier met de hand geoogst. Mensen wassen het zorgvuldig en drogen het in de zon. Daarna weken ze het in zoet water om het zachter te maken voor gebruik in verschillende gerechten.
In de Balinese keuken vind je bijvoorbeeld Lawar Bulung, een salade van Caulerpa lentillifera met geraspte kokos, limoensap en kruiden. Bulung Kuah Pindang is een soep waarin Eucheuma cottonii kort wordt gekookt in visbouillon met citroengras en limoenblad. Voor een lichte snack is er Rujak Bulung, waarbij Gracilaria wordt gemengd met een pittige, zoetzure pindasaus. Sambal Bulung is een bijgerecht van fijngehakte Ulva lactuca met sambal en kokos. Deze gerechten zijn populair in het dagelijks leven in kustdorpen en worden vaak geserveerd bij tempelfeesten en familiebijeenkomsten.
Zeewier bij rituelen en offers
Zeewier speelt ook een grote rol in religieuze gebruiken en offers. Het staat voor zuiverheid, overvloed en de band tussen mens en zee. Je ziet zeewier in canang sari (dagelijkse offers), tijdens melasti (het zuiveringsritueel aan zee) en bij tempelfeesten zoals odalan.
Vooral Eucheuma cottonii en Gracilaria zijn geliefd vanwege hun structuur en kleur. Het zeewier wordt gewassen, gedroogd en samen met bloemen, rijst en fruit in kleine mandjes gevlochten. Tijdens Melasti geven Balinezen veel zeewier aan de zee als dank aan Dewa Baruna, de god van de oceaan. Dit gebruik zuivert het dorp en markeert het begin van een nieuwe periode van spirituele reinheid.
Zeewier als traditioneel medicijn
In de Balinese traditionele geneeskunde wordt zeewier al generaties lang gebruikt als natuurlijk middel tegen allerlei klachten. Balians (traditionele genezers) geven deze kennis door. Zeewier wordt ingezet bij huidproblemen zoals eczeem, bij spijsverteringsklachten, schildklierproblemen en als versterkend middel.
Voor huidproblemen maken mensen een pasta van vers zeewier en brengen die direct op de huid aan. Voor inwendig gebruik koken ze zeewier tot een thee of verwerken het in een drankje met honing en kruiden. Volgens balian Made Sutama uit Nusa Penida reinigt zeewier het bloed en heeft het een verkoelend effect. Hij raadt een bad met zeewier aan voor kinderen met huiduitslag en voor vrouwen na de bevalling. Bij maagklachten adviseert hij een aftreksel van Gracilaria, dagelijks te drinken tot de klachten verdwijnen.
Moderne toepassingen en uitdagingen op Bali
Zeewier in Balinese spa’s
In de wellness-scene op Bali is zeewier een geliefd ingrediënt voor spa-behandelingen. Bij Fivelements in Ubud kun je bijvoorbeeld kiezen voor een bodywrap met zeewier, waarbij een pasta van zeewier op je huid wordt aangebracht en je daarna in een warme doek wordt gewikkeld. Ayana Resort Spa in Jimbaran gebruikt zeewier in gezichtsmaskers, Taksu Spa biedt baden met zeewier en op veel plekken vind je massages met oliën en scrubs waarin zeewier en kokos worden gecombineerd.
Deze behandelingen staan bekend om hun hydraterende en reinigende werking en stimuleren de bloedsomloop. Vaak worden zeewier en Balinese kruiden samen gebruikt, wat zorgt voor een complete ervaring die zowel toeristen als locals aanspreekt.
Traditionele en moderne manieren van zeewier oogsten
Op Bali zie je een mix van oude en nieuwe manieren om zeewier te telen. In dorpen als Jungut Batu en Suana werken boeren nog met de hand, gebruiken ze eenvoudige gereedschappen en drogen ze het zeewier op bamboematten in de zon. Dit zorgt voor werkgelegenheid en is vriendelijk voor het milieu, maar het werk is zwaar en afhankelijk van het weer.
Rond Kusamba worden juist nieuwere methoden gebruikt, zoals oogstmachines, kunstmatige drogers en verbeterde stekken. Deze aanpak levert meer op en zorgt voor betere kwaliteit, maar vraagt meer investering en kan het milieu belasten. Op Nusa Lembongan en Nusa Penida wordt vooral op de traditionele manier gewerkt, terwijl aan de oostkust van Bali de nieuwere manieren overheersen.
Uitdagingen voor de zeewierteelt door klimaat en vervuiling
De zeewierteelt op Bali krijgt steeds meer te maken met milieuproblemen. Door klimaatverandering wordt het zeewater warmer, waardoor zeewier langzamer groeit en gevoeliger is voor ziektes zoals ice-ice disease. Onderzoek van Udayana University laat zien dat de productie van Eucheuma cottonii met 20% daalde na een hittegolf in 2022.
Ook verzuring van de oceaan maakt het moeilijker voor zeewier om voedingsstoffen op te nemen. Vervuiling is een ander groot probleem. Plastic afval uit toeristische gebieden beschadigt de zeewierlijnen en afvalwater uit hotels en restaurants zorgt voor algenbloei. Boeren merken dat na zware regenbuien veel afval aanspoelt, waardoor soms een kwart van de oogst verloren gaat. In 2021 verloor Jungut Batu een kwart van de productie door een combinatie van stormen en afvalophoping.
Zeewier als toekomstig voedsel op Bali
Zeewier wordt steeds belangrijker als verantwoord voedsel op Bali. Het groeit snel, heeft weinig verzorging nodig en zit vol voedingsstoffen. Dit maakt het interessant voor de toekomst van de voedselvoorziening.
Projecten zoals het “Bali Seaweed Protein Project” ontwikkelen plantaardige eiwitproducten en restaurants als “I Am Vegan Babe” in Canggu hebben zeewierburgers op het menu staan. Lokale startups maken snacks, pasta en energierepen met zeewier als basis. In kustdorpen wordt zeewier al lang gegeten, maar in stedelijke en toeristische gebieden is nog veel voorlichting nodig om mensen enthousiast te maken.
Toch is het potentieel groot: zeewier kan zorgen voor een gevarieerder en beter voedselsysteem, met voordelen voor gezondheid, milieu en de lokale economie.
