Squares in het Balinese leven

Hoe squares zijn opgebouwd in tempels

Stel je voor: je loopt een Balinese tempel binnen en meteen valt het je op hoe alles is ingedeeld. Squares, ofwel de pleinen, vormen echt het hart van het tempelleven. Alles draait hier om het Tri Mandala principe. Dat betekent dat de ruimte in drie delen is verdeeld, elk met een eigen betekenis en functie. Je komt binnen via de candi bentar, die gespleten poorten. Die markeren het moment waarop je het gewone achter je laat en het heilige binnengaat.

Elke tempel bestaat uit drie zones: de buitenste hof (jaba sisi), het middelste deel (jaba tengah) en de binnenste hof (jeroan). Elk van deze delen heeft een eigen square met een specifieke taak. Wat je misschien niet meteen ziet: de squares zijn altijd gericht op de bergen en juist weg van de zee. Dat past bij het Balinese idee van harmonie tussen mens, natuur en het goddelijke.

Rondom de squares vind je verschillende paviljoens. Elk paviljoen heeft een eigen rol. Kijk maar:

De squares zijn open van opzet. Je staat dus altijd in direct contact met de natuur. De vloer is vaak van natuursteen of gewoon gestampte aarde. De indeling is niet zomaar gekozen: het midden is voor de belangrijkste rituelen, de randen zijn bedoeld voor alles wat ondersteunend is.

Belangrijke ceremonies op de squares

Op de squares gebeurt het allemaal: de grote religieuze vieringen van Bali. Denk aan Melasti (een zuiveringsritueel), Ngaben (de crematieceremonie) en Galungan (de viering van goed dat het wint van kwaad).

Voor zo’n ceremonie begint, wordt er van alles voorbereid. Mensen maken offers, bouwen tijdelijke altaren en maken de hele ruimte schoon. De tempelpriester, de pemangku, heeft de leiding en bepaalt hoe de square wordt ingericht.

Tijdens Melasti zie je mensen samenkomen op de square met heilige voorwerpen. Die worden later naar zee gebracht. Bij Ngaben verandert de square in een crematieplaats, compleet met een centrale toren en plekken voor offers. Tijdens Galungan hangen er bamboestokken als versiering en wordt de square gebruikt voor dans, gebed en het brengen van offers.

De indeling blijft altijd logisch: het midden is voor de goden, de zijkanten zijn voor de mensen uit het dorp, en in bepaalde hoeken worden de offers voorbereid. Elk ritueel gebruikt de ruimte weer op een andere manier, waardoor de square steeds een nieuwe betekenis krijgt.

Squares als centrum van het dorpsleven

In een traditioneel Balinees dorp zijn squares verbonden met drie hoofdtempels: Pura Desa, Pura Puseh en Pura Dalem. Elke tempel heeft een eigen square, en die vormen samen het centrum van het religieuze én sociale leven.

Hier zie je de drie hoofdtempels en waar ze voor staan:

Deze squares geven structuur aan het dorp en laten meteen zien hoe de sociale hiërarchie werkt. De square bij Pura Desa is bijvoorbeeld het centrum van het dorpsbestuur. Hier komt de dorpsraad samen. De square bij Pura Puseh is gewijd aan de voorouders en wordt gebruikt voor rituelen die de oorsprong van het dorp eren. Bij Pura Dalem draait het om dood en verandering; hier vinden vieringen rond het levenseinde plaats.

Elke square heeft een eigen indeling, eigen decoratie en eigen regels voor wie er wel of niet mag komen. Het zijn ook plekken waar conflicten worden besproken en opgelost, en waar de gemeenschap samenkomt voor feesten of rouw.

Balinese dansen op de squares

Tempel-squares zijn het podium voor heilige Balinese dansen zoals Barong, Legong en Kecak. Deze dansen horen bij religieuze rituelen en worden vaak alleen tijdens bepaalde vieringen uitgevoerd.

De indeling van het square bepaalt waar dansers, muzikanten en publiek staan, en heeft invloed op de bewegingen. De Barong-dans wordt meestal in het midden van het square uitgevoerd, gericht op de heilige plekken. Legong-dansen vinden plaats tijdens tempelfeesten, waarbij de dansers in een cirkel bewegen rond het heiligste deel. Bij de Kecak-dans vormt een koor van mannen een cirkel rond een centraal vuur.

Er is een duidelijk verschil tussen heilige uitvoeringen en toeristische shows. Bij heilige dansen zijn de dansers ritueel gereinigd en dragen ze heilige attributen. Toeristische voorstellingen vinden vaak plaats op aparte squares met aangepaste bewegingen en minder strenge regels.

Balinese squares in het nu

Hoe traditie en vernieuwing samenkomen op squares

Tegenwoordig zie je dat traditie en vernieuwing op de squares hand in hand gaan. Door elektriciteit kunnen ceremonies nu ook ’s avonds plaatsvinden, compleet met lampen en geluidsinstallaties. Waar je vroeger vooral hout en bamboe zag, zijn beton en kunststof nu vaker te vinden. Dat verandert het uiterlijk van de squares behoorlijk.

De overheid probeert het traditionele karakter te beschermen door squares als erfgoed aan te wijzen en regels te maken voor nieuwe gebouwen. Toch blijft het zoeken naar balans. Door het groeiende toerisme en de economie krijgen squares steeds meer functies: naast religieuze ceremonies zijn er nu ook concerten, politieke bijeenkomsten en sportevents. Dat zorgt regelmatig voor discussies binnen de gemeenschap over wat wel en niet past op deze plekken.

Kuta Square: van dorpsplein tot drukke hotspot

Kuta Square is een goed voorbeeld van hoe snel het kan gaan. Ooit was het een eenvoudig dorpsplein, nu is het een druk commercieel centrum in Zuid-Bali. Sinds de jaren ’70 vind je er internationale merken naast lokale winkels. De gebouwen combineren Balinese details met moderne gevels, wat zorgt voor een opvallende mix.

Na de aanslagen in 2002 en 2005 zijn er extra veiligheidsmaatregelen gekomen, zoals camera’s, betonblokken en politieposten. Deze gebeurtenissen hebben het gebied blijvend veranderd. Nu staat Kuta Square symbool voor het herstel van Bali en is het een plek waar mensen uit de hele wereld samenkomen.

Nachtmarkten brengen leven op squares

Nachtmarkten zijn niet meer weg te denken van de Balinese squares. Ze brengen eten, handel en ontmoetingen samen en trekken zowel bewoners als toeristen. Elke markt heeft zijn eigen sfeer. In Gianyar kun je bijvoorbeeld babi guling en lawar proeven, Sanur staat bekend om sate lilit, en in Seminyak vind je veel fusion streetfood.

De markten zijn overzichtelijk opgezet met rijen kraampjes en meestal een centrale plek om te zitten en te eten. Lokale groepen regelen de indeling, letten op hygiëne en houden de tarieven in de gaten. In tegenstelling tot religieuze activiteiten draait het hier vooral om handel. Tijdens feestdagen en het hoogseizoen is het extra druk. Voor kleine ondernemers zijn deze markten een belangrijke plek om hun producten te verkopen.

Ambacht en handel rond de squares

Rond veel squares vind je markten en winkels met lokale ambachten die vaak verbonden zijn met de geschiedenis van het dorp. In Celuk maken zilversmeden sieraden en religieuze voorwerpen. Mas staat bekend om houtsnijwerk, met squares waar grote beelden en panelen worden verkocht. In Batuan zijn de squares als openluchtgalerijen voor schilderijen in de typische Batuan-stijl.

Deze specialisatie bestaat omdat families en vakgroepen hun kennis al generaties lang doorgeven. Coöperaties en gilden organiseren markten, stellen kwaliteitseisen en zorgen samen voor promotie. Zo blijven traditionele vaardigheden bestaan en staan ambachtslieden sterker in de markt.